Historia
 

Na świecie 

Najwcześniejsze znane przykłady prób przedstawienia ruchu w sztuce zostały zidentyfikowane w paleolitycznych rysunkach naskalnych. Widoczne tam obrazy zwierząt posiadają zwielokrotnione kończyny (nałożone na siebie), co wskazuje na intencje artysty i jego zamiar wzbudzenia percepcji ruchu. Innym przykładem pierwszych zarejestrowanych dążeń do przedstawienia ekspresji ruchu są ornamenty umieszczone na ceramicznych naczyniach (artefakty pochodzą sprzed 5200 lat) znalezionych w Shahr-e Sukhteh (Iran). W sztuce starożytnego Egiptu (sprzed 4000 lat) odnajdywane są przykłady umieszczania sekwencji zdarzeń (zapasy), w których układ zdecydowanie sugeruje bezpośrednie następstwo.

Prezentacja kolejnych faz ruchu obiektu jest obecna w rysunkach Leonarda da Vinci.

W okresie poprzedzającym powszechną dostępność taśmy filmowej istniały urządzenia pozwalające na odtwarzanie krótkich animowanych sekwencji. Należały do nichfenakistiskop (oparty o wykorzystanie rotacji dysku z rysunkami), zoetrop (gdzie rysunki były umieszczone na powierzchni obracającego się cylindra) oraz praksinoskop, będący rozbudowaną wersją zoetropu.

Innym powszechnie stosowanym rozwiązaniem jest kineograf (ang. flipbook), gdzie do odtworzenia animacji wymagana jest bezpośrednia akcja oglądającego - (w postaci czynności szybkiego wertowania książki zawierającej kolejne obrazy).

Początki tego, co można określić jako nowożytny film animowany w powszechnym znaczeniu tego słowa sięgają końca XIX i początku XX wieku. Po wynalezieniu metody zdjęć poklatkowych w 1906 roku wyprodukowano pierwszy film animowany zapisany na taśmie filmowej – Humorous Phases of Funny Faces. Wśród prekursorów animacji jest Polak - Władysław Starewicz, który w 1910 roku w Kownie nakręcił pierwszy na świecie animowany film lalkowy Piękna Lukanida (premiera w Moskwie w 1912 r.).

W latach 20. XX wieku film animowany stanowił medium dla sztuki awangardowej.

W latach 30. amerykański reżyser i producent Walt Disney zorganizował w Hollywood wytwórnię produkującą filmy rysunkowe. Jego studio doprowadziło do wzrostu popularności filmów animowanych, które na stałe weszły do kultury masowej. Oprócz pełnometrażowych filmów kinowych, produkował krótkometrażowe serie z Myszką Miki, Kaczorem Donaldem, psem Pluto, Goofym itp.

Pod koniec lat 30. konkurentem Disneya stało się studio animacji wytwórni Metro-Goldwyn-Mayer gdzie powstało wiele serii z Tomem i Jerrym. Twórcy tej serii William Hanna i Joseph Barbera w 1957 roku założyli własną wytwórnię Hanna-Barbera. Wyprodukowali w niej wiele słynnych seriali animowanych: z psem Huckleberry, misiem Yogi, myszami Pixie i Dixie i kotem Panem Jinksem, Flintstonami, Jetsonami, Scooby Doo itd.

Wytwórnia Warner Bros. otworzyła w 1933 r. oddział Warner Bros. Animation. Do filmów animowanych tam powstałych należy cykl Looney Tunes, w którym pojawiły się takie postacie jak Królik Bugs, Kaczor Daffy, Kot Sylwester i Tweety czy Wiluś E. Kojot i Struś Pędziwiatr. Oddział został zamknięty na 10 lat w roku 1969. Od powtórnego otwarcia działa do dziś, tworząc seriale animowane na podstawie komiksów wydawnictwa DC Comics (np. Superman czy Batman) oraz filmy pełnometrażowe np. Kosmiczny mecz (1996),Stalowy gigant (1999).

Rozwój trójwymiarowej grafiki komputerowej w latach '70 i '80 XX wieku umożliwił pojawienie się filmów animowanych produkowanych z wykorzystaniem tej technologii. Większość najpopularniejszych tego typu filmów pochodzi ze Stanów Zjednoczonych.

Pierwszym pełnometrażowym filmem animowanym 3D był Toy Story wyprodukowany przez Pixar. Inne filmy tam powstałe to: Gdzie jest Nemo? i Iniemamocni. Istotną rolę odgrywa także studio DreamWorks, w którym powstał film Shrek.

Poza filmami animowanymi skierowanymi do masowego odbiorcy produkowane są animacje niekonwencjonalne, mogące wprowadzać elementy zaczerpnięte z tzw. „sztuki wysokiej”, jak np. odwołania do istniejących kierunków w malarstwie – surrealizmu, kubizmu, superrealizmu itp. Przykładem może być powstała w 2003 roku i nagrodzona w Cannes surrealistyczna długometrażowa animacja dla dorosłych Trio z Belleville pomysłu Sylvaina Chometa. W ten sposób animacją zajmował się też Salvador Dali (autor fabularnego Psa andaluzyjskiego) – realizując czysty surrealizm w Destino.

Ślad w rozwoju światowej animacji artystycznej, zwanej często eksperymentalną odcisnęli polscy twórcy. Pod koniec lat pięćdziesiątych XX wieku narodziła się Polska Szkoła Animacji, do której zaliczyć należy min.: Waleriana Borowczyka, Jana Lenicę, Kazimierza Urbańskiego, Juliana Antonisza „Antoniszczaka”, Witolda Giersza, Mirosława Kijowicza,Stefana Schabenbecka i Ryszarda Czekałę. Problematyka poruszana w tych filmach animowanych obejmowała tematy należące do sztuki „wysokiej”. Do najważniejszych dziś twórców światowego animowanego kina artystycznego zaliczani są Jerzy Kucia, Piotr Dumała i Mariusz Wilczyński.

Z filmu animowanego produkowanego w krajach Azji Wschodniej sukces artystyczny i komercyjny odniósł Hayao Miyazaki (Japonia) i założone przez niego studio Ghibli. Rysunkowy Spirited Away Miyazakiego otrzymał w roku 2003 Oskara za najlepszy film animowany.

Amerykański film Final Fantasy: Wojna dusz (2001), reżyser – Hironobu Sakaguchi, wyprodukowany przez Square Pictures (oddział nieistniejącej obecnie japońskiej firmy Squaresoft) stanowi przykład animacji z nurtu fotorealistycznego rendering. Jest to film, w którym zastosowano najnowsze rozwiązania z zakresu grafiki komputerowej dostępne w tym okresie. Po raz pierwszy rozbudowana koncepcja wirtualnych aktorów miała stanowić próbę wytworzenia filmu animowanego o wysokim stopniu fotorealizmu postaci, porównywalnego z tradycyjnymi filmami fabularnymi. Wysoki koszt produkcji filmu przekroczył budżet: z planowanych 70 mln dolarów do 137 mln. Pomimo znaczącego sukcesu w zakresie technologii film przyniósł straty finansowe i przyczynił się do zamknięcia wytwórni Square Pictures. Obecnie ten stale rozwijający się kierunek w cyfrowej animacji (wykorzystanie fotorealistycznych wirtualnych aktorów) jest kontynuowany przez wiele wytwórni na całym świecie. Innymi przedstawicielami tego typu filmów są m.in.: The Polar Express (2004) i Beowulf (2007).

Animowanym filmem lalkowym zajmują się artyści z Wielkiej Brytanii – reżyser Nick Park i studio filmowe Aardman (film Uciekające kurczaki). W technice tej zostały wykonane filmy Polskie: Studio Małych Form Filmowych Se-ma-for w Łodzi wyprodukowało seriale dla dzieci – między innymi Miś Uszatek i Przygody misia Colargola, w Telewizyjnym Studiu Filmów Animowanych z Poznania powstał obraz „O Największej kłótni”, którego reżyserem jest Zbigniew Kotecki, do którego lalki i zdjęcia wykonano w łódzkim Semaforze. Z najnowszych filmów tego typu można wymienić „Ichthys” – reżyser – Marek Skrobecki (Se-ma-for) i powstały w koprodukcji z Brytyjczykami „Piotruś i Wilk” reż. Suzie Templeton.

Głównymi ośrodkami produkcji filmu animowanego są: USA, Kanada, Wielka Brytania, Włochy, Japonia, Chiny, Czechy. Telewizyjna produkcja komercyjna umieszczana jest w krajach azjatyckich (Japonia, Chiny, Tajlandia, Malezja), gdzie praca animatorów jest tania. Na świecie od lat '70. istnieją stacje telewizyjne dla dzieci emitujące w większości kreskówki (w tym własne produkcje) takie jak Cartoon Network, Nickelodeon czy Disney Channel, które należą do najpopularniejszych, najstarszych i najbardziej ze sobą rywalizujących.











































W Polsce

Historia polskiej animacji sięga Starewicza, a po II wojnie światowej pierwszego filmu lalkowego Za Króla Krakusa (reż. Zenon Wasilewski, 1947).W polskim studio Se-ma-for w Łodzi powstawały filmy we wszelkich technikach animacji – lalkowej, rysunkowej, plastelinowej, wycinankowej i kombinowanej – w tym seriale dla dzieci z Misiem Colargolem i Misiem Uszatkiem w rolach głównych.
Film Tango Zbigniewa Rybczyńskiego zrealizowany w 1980 r. w Se-ma-forze zdobył w 1983 r. Oscara dla krótkometrażowego filmu animowanego.
Drugiego Oscara Se-ma-for zdobył w roku 2008 za film Piotruś i wilk.

Równie zasłużone polskie studio to Studio Filmów Rysunkowych w Bielsku-Białej, specjalizujące się w produkcji dla dzieci, gdzie powstał najpopularniejszy i najlepiej sprzedający się na świecie polski serial animowany Bolek i Lolek oraz Reksio.

Studio Miniatur Filmowych w Warszawie – Dziwne przygody Koziołka Matołka i inne to, zlikwidowane już Studio Filmów Animowanych w Krakowie, z autorską animacją dla dorosłych.
Od lat '80 XX w. działa także: Telewizyjne Studio Filmów Animowanych w Poznaniu, w którym powstają w większości filmy dla dzieci w różnych technikach animacyjnych.
Są też Anima-Pol w Łodzi, Studio JP (Leszek Gałysz) i Studio Graficzne Marka Serafińskiego w Warszawie.W animacji klasycznej największy sukces komercyjny osiągnęła seria „Bolek i Lolek” Władysława Nehrebeckiego.

W animacji komputerowej sukcesy odnosi studio Platige Image i grafik Tomasz Bagiński (film Katedra, nominowany został do Oscara, a jego Sztuka spadania zdobyła główną nagrodę w kategorii animacji na festiwalu Ars Electronica oraz nagrodę BAFTA w 2007 r.).

Do najważniejszych reżyserów filmów animowanych w Polsce należą: Walerian Borowczyk, Jan Lenica, Władysław Nehrebecki, Kazimierz Urbański, Witold Giersz, Jerzy Kucia,Piotr Dumała, Mariusz Wilczyński, Julian „Antonisz” Antoniszczak, Daniel Szczechura, Ryszard Czekała, Marek Skrobecki, Maciej Wojtyszko, Krzysztof Kiwerski i Zbigniew Kotecki.

Największym w Polsce festiwalem filmu animowanego jest Animator, odbywający się w Poznaniu.